ĐỌC KẾT NỐI CHỦ ĐIỂM
NGÔI NHÀ TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI Ê ĐÊ
Đọc văn bản
Sau khi đọc
Câu 1: Từ hình minh họa, bạn hãy chỉ ra những chi tiết mà văn bản đề cập ( nhà dài, cầu thang, hoa văn chạm khắc..)
Gợi ý trả lời:
- Nhà dài: “Nhà dài của người Ê-đê là nhà sàn, làm bằng tre nứa, gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân tre già đập dập, mái lợp cỏ tranh. Tranh lợp từng cụm, ngọn thả xuôi mái..làm nhà theo hướng bắc nam”.. “hình dáng một cái thuyền. Độ dài của nhà thường ước tính bằng số lượng dầm ngang(đê), tương ứng với một đôi cột.”..
- Cầu thang: “Gắn với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới, cửa phía sau dành cho phụ nữ”; “cầu thang phía trước thường hướng về phía bắc và được gọi là cầu thang chính. Đối với những gia đình giàu có ngày xưa, cầu thang chính bao giờ cũng có hai cầu thang để lên xuống, cầu thang đực và cầu thang cái.”.. “Cầu thang cái bao giờ cũng có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết. Cầu thang đực không chạm khắc nhiều, thường chỉ là một cây gỗ sau đó chạm khắc những bậc để lên xuống”.
- Hoa văn chạm khắc: “Chạm khắc rất nhiều hình con vật như voi, cua, cá,.. lên xà nhà. Sự giàu có của chủ nhà cũng được thể hiện trên những hoa văn đó”…”Chỉ những gia đình nào sở hữu những con voi thật thì mới có quyền chạm khắc hoa văn hình con voi ở trên đấy. Những hoa văn khác như hoa văn con rồng, kỳ đà, cua, rùa…thường là những con vật xuất hiện trong tín ngưỡng của người Ê- đê
Câu 2: Ngôi nhà và sinh hoạt của người Ê-đê được miêu tả trong văn bản trên gợi nhớ những chi tiết nào trong văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây?
Gợi ý trả lời: Ngôi nhà và sinh hoạt của người Ê-đê được miêu tả trong văn bản trên gợi nhớ đến những chi tiết:
- Nhà Mtao Mxây cột sàn hiên đẽo hình mặt trăng, đầu cầu thang đều đẽo hình chim ngói. Ngôi nhà của lão tù trưởng nhà giàu này quả là đẹp thật. Cầu thang rộng một lá chiếu, người nối đuôi nhau lên xuống mà khiêng một ché đuê vẫn không sợ chật”
- “Hãy đánh lên tất cả cho ở dưới vỡ toác các cây đòn ngạch, cho ở trên gãy nát các cây xà ngang,.. “chàng nằm sấp thì gãy gầm sàn, chàng nằm ngửa thì gãy xà dọc..”
- Đều là những ngôi nhà dài, có cầu thang chạm khắc, là không gia sinh hoạt văn hoá của một gia đình, một cộng đồng.
Câu 3: Vì sao ngôi nhà nói đến trong văn bản được gọi là ” ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê”?
Gợi ý trả lời: Ngôi nhà trong văn bản được gọi là ngôi nhà truyền thống bởi vì:
- Truyền thống chính là sự lưu giữ, tôn trọng nguyên bản, vẻ đẹp của quá khứ. Ngôi nhà người Ê – đê sau bao nhiêu thế hệ, thời gian vẫn giữ được những đặc điểm chung về chất liệu, kiểu dáng, công dụng…cho đến hôm nay
- Ngôi nhà dài là nơi gắn kết bao thế hệ dòng họ của người Ê- đê gắn với chế độ mẫu hệ, nơi ở của nhiều thế hệ, có khi là cả dòng họ.
- Đấy còn là nơi diễn ra những nếp sinh hoạt, phong tục, tập quán của người Ê – đê, lưu giữ dấu ấn văn hoá tự thuở xa xưa.
THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
Câu 1
Đọc ba văn bản trên đây và thực hiện các yêu cầu sau:
– Xác định cách đánh dấu phần bị tỉnh lược trong mỗi văn bản (nếu có).
– Giải thích ý nghĩa thông tin của các kí hiệu đánh dấu.
– Chỉ ra những chỗ đánh dấu sự tỉnh lược trong văn bản 1 và 2.
Gợi ý trả lời:
Cách đánh dấu phần bị tỉnh lược: Văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây
- Dùng kí hiệu dấu chấm lửng đặt trong dấu móc vuông […].
- Dùng cụm từ để chỉ báo về sự tỉnh lược (lược dẫn, lược một đoạn) kết hợp với dùng một đoạn văn ngắn tóm tắt nội dung phần bị tỉnh lược.
Giải thích ý nghĩa thông tin của các kí hiệu đánh dấu trong Văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây
- Kí hiệu […]: nhằm đánh dấu phần đoạn văn trước đã bị lược bỏ.
- Các kí hiệu đánh số 1,2, 3, … nhằm đánh dấu thông tin chú thích, khái niệm, ý nghĩa của một số từ ngữ quan trọng được giải thích bên dưới.
Ví dụ: Cước chú số 2“diêng” người bạn kết nghĩa, diêng có nghĩa là bảo vệ, tương trợ cho nhau (trong trường hợp này cách xưng hô mang hàm ý giễu cợt)
Những chỗ đánh dấu sự tỉnh lược trong văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây
- Phần mở đầu văn bản trang 38, SGK Ngữ Văn 10, tập một.
(Lược dẫn: Hơ Nhị, vợ Đăm Săn bị Mtao Mxây bắt cóc. Đăm Săn cùng dân làng đi đánh Mtao Mxây để cứu vợ mình và chàng đã giành chiến thắng oanh liệt. Phần văn bản dưới đây kể về sự kiện này).
- Kí hiệu dấu chấm lửng đặt trong dấu móc vuông […] cuối trang 40, SGK Ngữ Văn 10, tập một.
- Tỉnh lược một đoạn văn trước đó trang 40, SGK Ngữ Văn 10, tập một.
(Lược một đoạn: Đăm Săn giết Mtao Mxây. Sau trận đánh, tôi tớ và dân làng của Mtao Mxây mang của cải, tài sản về theo Đăm Săn rất đông).
Cách đánh dấu phần bị tỉnh lược trong Văn bản Gặp Ka-ríp và Xi-la
Dùng cụm từ để chỉ báo về sự tỉnh lược: lược một đoạn, kết hợp dùng một đoạn văn ngắn tóm tắt nội dung phần bị tỉnh lược.
Giải thích ý nghĩa thông tin của các kí hiệu đánh dấu trong Văn bản Gặp Ka-ríp và Xi-la
- Kí cách nói “lược một đoạn” để tóm tắt nội dung chính diễn ra trước những sự kiện mà văn bản sau đó đề cập đến.
- Các kí hiệu đánh số 1,2, 3, … nhằm đánh dấu thông tin chú thích, khái niệm, ý nghĩa của một số từ ngữ quan trọng được giải thích bên dưới.
Ví dụ: cước chú số 5: Xi – re: các yêu nữ xinh đẹp, mặt người, mình chim có giọng hát mê hoặc.
Chỗ đánh dấu sự tỉnh lược trong Văn bản Gặp Ka-ríp và Xi-la
Phần đầu tiên của văn bản thuộc trang 44, SGK Ngữ Văn 10, tập một.
(Lược một đoạn: Về đến đảo Ai-ai-ê (Aiaie), chôn cất En-pê-no (Elpenor) và lại lên đường vượt biển cả tìm về quê nhà, Ô-đi-xê được Xi-ếc-xê (Circe) báo trước chàng còn phải gặp những nỗi gian nan khác nữa đồng thời căn dặn chàng cách vượt thoát hiểm nguy).
Câu 2: Ở một số trường hợp, nếu người viết chỉ sử dụng kí hiệu đánh dấu phần văn bản bị lược bỏ mà không viết đoạn tóm tắt phần văn bản này thì sẽ gây khó khăn gì cho người đọc?
Gợi ý làm bài: Nếu người viết chỉ sử dụng kí hiệu đánh dấu phần văn bản bị lược bỏ mà không tóm tắt văn bản sẽ gây ra những khó khăn cho người đọc. Trước hết cách làm ấy sẽ mất đi tính thống nhất của văn bản, mất đi sự kết nối nội dung ở những phần trước hoặc sau đó. Người đọc khó hình dung được tổng thể câu chuyện, diễn biến chính, mơ hồ trong ý nghĩa, chủ đề truyện, sẽ không thể nắm bắt được toàn bộ thông điệp của tác phẩm.
Câu 3: Người viết về nhà dài Ê-đê đã trích dẫn mấy lần, các trích dẫn đã được chú thích rõ ràng hay chưa? Hãy trao đổi với các bạn ý kiến của mình.
Gợi ý trả lời: Trong bài viết về nhà dài của người Ê – đê đã trích dẫn bốn lần, các trích dẫn ấy được chú thích rõ ràng bằng cách ghi rõ nguồn gốc xuất xứ tài kiệu hoặc dẫn nguyên văn lời của người nói và đặt vào dấu ngoặc kép.
Ví dụ: Sử thi Đăm Săn đã mô tả chiều dài của một ngôi nhà này bằng hình ảnh: “Nhà dài như một tiếng chiêng” (ghi rõ nguồn gốc xuất xứ từ sử thi Đăm Săn, được đặt sau dấu hai chấm và ngoặc kép)
Chị Đàm Thị Hợp khẳng định: “Thường nhà người Ê đê có hai cầu thang, cầu thang phía trước và cầu thang phía sau. Cầu thang phía trước thường hướng về phía bắc và được gọi là cầu thang chính. Đối với những gia đình giàu có ngày xưa, cầu thang chính bao giờ cũng có hai cầu thang để lên xuống, cầu thang đực và cầu thang cái. Trên cầu thang cái bao giờ cũng có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết, còn cầu thang đực không có hoa văn chạm khắc nhiều, thường chỉ là một cây gỗ sau đó chạm khắc những bậc để lên xuống”. (dẫn nguyên văn lời người nói, đặt trong dấu ngoặc kép)
Câu 4: Biện pháp so sánh được sử dụng trong các trường hợp sau có điểm gì khác nhau?
- Cũng như người đi câu ngồi trên mỏm đá cao, từ đầu cần câu dài tung xuống biển cái sừng bò hoang đựng mồi cho cá nhỏ rồi quăng lên bờ những con cá câu được, còn giãy đành đạch; các bạn đồng hành của tôi bị lôi vào đá cũng giãy lên như vậy, và Xi-la ăn thịt họ ở cửa hang, trong khi họ đang kêu gào, hoảng hốt giơ tay về phía tôi cầu cứu. Đó chính là cảnh thương tâm nhất mà mắt tôi thấy được trong thời gian lênh đênh trên mặt biển tìm đường. (TríchGặp Ka-ríp và Xi-la, sử thi Ô-đi-xê)
- Nhà dài như một hơi chiêng, sàn hiên rộng như một hơi ngựa chạy (Trích sử thiĐăm Săn)
- Tôi tớ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước. (Trích sử thi Đăm Săn)
Gợi ý trả lời:
- Phép so sánh: Cũng như người đi câu ngồi trên mỏm đá cao, từ đầu cần câu dài tung xuống biển cái sừng bò hoang đựng mồi cho cá nhỏ rồi quăng lên bờ những con cá câu được, còn giãy đành đạch; các bạn đồng hành của tôi bị lôi vào đá cũng giãy lên như vậy
- Từ so sánh: cũng như…như vậy
- Tác dụng: Tăng khả năng tạo dựng hình ảnh thương tâm khi những người bạn của Ô – đi- xê bị quái thủ lôi xuống nước giống như cách người đi câu giật những con cá từ nước lên.
- Phép so sánh: Nhà dài như một hơi chiêng, sàn hiên rộng như một hơi ngựa chạy
- Từ so sánh: như
- Tác dụng: Tạo ấn tượng mạnh, tăng sức biểu cảm khi nói về độ rộng và dài khi nói đến nhà sàn của người Ê – đê
- Phép so sánh: Tôi tớ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước
- Từ so sánh: như
- Tác dụng: Nổi bật sự chiến lợi phẩm, tài sản mà buôn làng Đăm Săn có được khi chiến thắng Mtao Mxây
Câu 5: Phân tích tác dụng của biện pháp nói quá trong đoạn văn sau:
Bà con xem, Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán. Cả một vũng nhão ra nước. Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng. Ếch nhái dưới gầm nhà, kì nhông ngoài giữa bãi thì kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm. Các chàng trai đi lại ngực đụng ngực. Các cô gái đi lại vú đụng vú. Cảnh làng một tù trưởng nhà giàu sao mà vui thế? (Trích sử thi Đăm Săn)
Gợi ý trả lời:
Biện pháp nói quá trong đoạn trích trên có tác dụng: Tạo ấn tượng mạnh về niềm vui của Đăm Săn khi mang về chiến công hiển hách cho buôn làng. Đồng thời khắc hoạ cảnh đông vui, tấp nập, nhộn nhịp của cả buôn làng đến chia vui cùng tù trưởng. Không chì niềm vui, tự hào có ở con người mà chiến thắng còn lan toả khắp núi rừng, các loài vật nô nức, phấn khởi.
TỪ ĐỌC ĐẾN VIẾT
Từ việc đọc hai văn bản sử thi trên đây, hãy viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) về một phẩm chất của người anh hùng sử thi, trong đó có đánh dấu phần bị tỉnh lược trong văn bản hoặc chú thích trích dẫn.
Gợi ý trả lời:
Tác phẩm văn học dân gian được xây dựng trên mơ ước, khát vọng của nhân dân, phản ánh đời sống tinh thần của quần chúng lao động. Khi xây dựng nhân vật anh hùng trong sử thi, tác giả dân gian đã tập trung khắc hoạ đậm nét tính cách, phẩm chất của người anh hùng đại diện cho đời sống tinh thần của một dân tộc. Đăm Săn – một anh hùng của dân tộc Ê- đê với những nét phẩm chất ngời sáng như trọng danh dự, lòng dũng cảm, hào phóng, sống nghĩa tình…đã được khắc hoạ ngay trong đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”. Những nét phẩm chất ấy làm nên hình tượng vị anh hùng của cộng đồng, tuy nhiên thật thiếu sót nếu chân dung người anh hùng vắng đi nét vẽ về tính ngay thẳng, đường hoang, quang minh chính đại. Tính cách này có thể hiểu đó là thế đứng kiêu hùng của Đăm Săn, sống ngay thẳng, minh bạch không làm những việc xấu, đâm sau lưng kẻ khác, không thừa cơ hội đối phương không phòng thủ mà ra tay. “Sao ta lại đâm người khi đang đi xuống nhỉ? Ngươi xem đến cả con lơn nái của nhà người dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là (…) sau ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi nhỉ? Ngươi xem, đến con trâu của nhà ngươi trong chuồng, ta còn không thèm đâm nữa là” (Trích Đăm Săn chiến tháng Mtao Mxây). Những việc Đăm Săn làm xuất phát từ mục đích chính đáng, bảo vệ danh dự gia đình và cộng đồng chứ không phải như kẻ gây hấn Mtao Mxây. Cho nên nếu mất đi tính chính nghĩa, đường hoàng, lỗi lạc thì đó chẳng phải là tâm tính của người anh hùng.
- Phần đánh dấu tỉnh lược: (…) lược bỏ một đoạn đối thoại của nhân vật Mtao Mxây
- Phần chú thích trích dẫn: (Trích Đăm Săn chiến tháng Mtao Mxây)
